Sociale zekerheid in Nederland

In Nederland kent men een sociaal zekerheidsstelsel. Dit publieke stelsel wordt gebruikt om personen of gezinnen, die vanwege bepaalde omstandigheden in financiële problemen komen, te helpen. Het gaat hier om mensen die tijdelijk (of blijvend) geen of onvoldoende inkomen ontvangen, bijvoorbeeld als gevolg van werkloosheid, arbeidsongeschiktheid, ziekte of pensioen.

Verder zijn er binnen het stelsel andere ondersteunende regelingen, zoals zorg en begeleiding in geval van ziekte, een beperking of arbeidsongeschiktheid.

Wat is sociale zekerheid?

Sociale zekerheid in Nederland is gebaseerd op solidariteit en samenhorigheid: er wordt collectief gezorgd voor alle Nederlanders. Mensen met een hoog inkomen dragen meer bij aan het stelsel dan mensen met een laag inkomen.

Sociale zekerheid in Nederland bestaat uit:

  1. Sociale voorzieningen
  2. Sociale verzekeringen, namelijk: volksverzekeringen en werknemersverzekeringen

Sociale voorzieningen door het rijk, via de belastingen, worden gefinancierd en dat men voor sociale verzekeringen een premie verschuldigd is.

Volksverzekeringen worden betaald door inkomensafhankelijke premies en belastingen. Werknemersverzekeringen daarentegen, worden betaald door een inkomensafhankelijke premie voor werknemers.

Overzicht

Hieronder is het Nederlandse sociale zekerheidsstelsel in kaart gebracht. Daarna worden alle sociale voorzieningen en verzekeringen kort besproken.

Sociale voorzieningen

Allereerst zijn er sociale voorzieningen. Dit kunnen uitkeringen of andere vormen van ondersteuning zijn die door de overheid, via belastingen, worden gefinancierd.

Participatiewet

De participatiewet, voorheen bekend als Wet werk en bijstand (WWB), is een wet die ondersteuning biedt voor mensen die kunnen werken, maar moeilijkheden ondervinden bij het zoeken of uitvoeren van werk. Dat kan bijvoorbeeld liggen aan een lichamelijke of geestelijke beperking die resulteert in een arbeidsbeperking. De participatiewet heeft de instrumenten om ervoor te zorgen dat ook deze mensen een plek op de arbeidsmarkt kunnen vinden.

De wet regelt daarnaast financiële bijstand voor mensen die geen of onvoldoende inkomen of vermogen hebben om hun levensonderhoud te voorzien en daarnaast niet in aanmerking komen voor andere uitkeringen.

  • Aanvragen van een indicatie of advies kan via het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV)

IOAW

De wet IOAW (Inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers) is een inkomensvoorziening voor oudere werknemers (geboren voor 1965) die werkloos zijn. Zij kunnen bij voldoende arbeidsverleden aanspraak maken op een IOAW-uitkering als de Werkloosheidswet-uitkering eindigt. De IOAW-uitkering vult het inkomen aan tot bijstandsniveau. Het vermogen speelt voor deze uitkering geen rol.

  • Aanvragen van een bijstands- of IOAW-uitkering doe je via de gemeente met behulp van je DigiD

IOW

De Wet inkomensvoorziening oudere werklozen (IOW) biedt aanvulling van het inkomen totdat de AOW-leeftijd is bereikt. De regeling is bedoeld voor oudere werklozen, die na hun 60e recht hebben gekregen op een WW-uitkering of van wie het recht op WW-uitkering is verstreken. Ook oudere arbeidsongeschikten komen voor de regeling in aanmerking. De IOW-uitkering bedraagt 70 procent van het minimumloon.

  • Aanvragen van de wet doe je bij werk.nl. De regeling wordt uitgevoerd door het UWV.

IOAZ

De wet IOAZ (Inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen) is bedoeld om oudere zelfstandigen met onvoldoende inkomen, vanwege werkloosheid of een arbeidsbeperking, financieel te ondersteunen. Dat gebeurt via de IOAZ-uitkering die bij de gemeente kan worden aangevraagd.

  • Aanvragen van IOAZ-uitkering doe je via de gemeente

TW

De toeslagenwet (TW) is bedoeld om het inkomen aan te vullen als je een uitkering ontvangt van het UWV. Daar kan bijvoorbeeld sprake van zijn bij langdurige ziekte, werkloosheid, arbeidsongeschiktheid of als je loon onder het sociale minimum komt.

  • Aanvragen van een toeslag-uiterking op grond van de TW doe je via het UWV

Wajong

De Wajong, ofwel Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten is er voor mensen die voor hun 18e of tijdens hun studie een ziekte of handicap hebben (opgelopen) waardoor zij niet meer kunnen werken. Zij hebben recht op een uitkering als zij aan bepaalde voorwaarden voldoen. Wie nog wel kan werken, krijgt via het UWV hulp bij het vinden van een geschikte job.

  • Aanvragen van een Wajong uitkering kan via het UWV

Sociale verzekeringen

Dan zijn er ook nog sociale verzekeringen, ofwel volksverzekeringen. Deze gelden voor bijna iedereen die in Nederland woont en/of werkt. Ze worden betaald uit inkomensafhankelijke premies en belastingen. Een groot gedeelte van de zorgverzekering wordt op deze manier gefinancierd.

Wlz

De Wet langdurige zorg (Wlz) is bedoeld voor mensen die intensieve zorg nodig hebben, bijvoorbeeld chronisch zieken, mensen met een beperking of kwetsbare ouderen. Daarbij kun je denken aan verblijf in een instelling, begeleiding, verpleging, verzorging, hulpmiddelen, maar ook geneeskundige zorg en behandeling. Het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) is verantwoordelijk voor uitvoering van de Wlz.

  • Aanvragen van zorg via de Wlz kan via het CIZ

De Wlz heeft per 1 januari 2015 de AWBZ vervangen. Sommige AWBZ-taken zijn overgeheveld naar de Zorgverzekeringswet (Zvw) en de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo).

AOW

De Algemene Ouderdomswet (AOW) regelt het minimaal verplichte pensioen voor ouderen die de AOW-leeftijd hebben bereikt. De premie voor deze volksverzekering wordt geïnd via de inkomstenbelasting. De SVB keert de AOW uit aan de verzekerden.

  • Aanvragen van AOW doe je met je DigiD via de SVB

Anw

Middels de Algemene nabestaanden wet (Anw) hebben mensen na het overlijden van hun partner recht op een uitkering. Door het wegvallen van de partner valt namelijk vaak een (groot) deel van het loon weg. De Anw zorgt dan voor een passende financiële ondersteuning van de nabestaande.

  • Aanvragen van Anw doe je met je DigiD via de SVB

AKW

De Algemene Kinderbijslagwet (AKW) is bedoeld als sociale uitkering voor de onderhoudskosten van kinderen. Volwassen die naar school gaan, werkloos zijn of arbeidsongeschikt zijn, hebben daar recht op. De AKW wordt uitgevoerd door de Sociale Verzekeringsbank. (SVB).

  • Aanvragen van kinderbijslag kan via de SVB

Werknemersverzekeringen

Werknemersverzekeringen zijn, zoals de naam al aangeeft, bedoeld voor werknemers. Deze verzekeringen vormen een belangrijk deel van het sociale zekerheidsstelsel. De financiering van werknemersverzekeringen geschiedt via de werkgever, die de premie inhoud op het loon.

WIA

In de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA) staat dat mensen  die volledig of gedeeltelijk arbeidsongeschikt zijn geworden, een uitkering ontvangen. Deze uitkering gaat in na de wettelijke loondoorbetalingstermijn van 2 jaar. De WIA is bedoeld als opvolger van de WAO. Daarbij moet gezegd worden dat de WAO blijft bestaan voor mensen die voor 1 januari 2004 arbeidsongeschikt zijn geworden. Beide wetten worden uitgevoerd door het UWV.

  • Aanvragen van WIA-uitkering geschiedt via het UWV

WAO

De Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO) is vergelijkbaar met de WIA. De wet is bedoeld voor werknemers die vanwege ziekte of beperking arbeidsongeschikt zijn geworden. Voor hen is er een uitkering zodat zij in hun onderhoud kunnen voorzien.

  • Aanvragen van WAO-uitkering geschiedt via het UWV

WW

De Werkloosheidwet (WW) is, zoals de naam al verklaart, bedoeld voor werknemers die hun baan verliezen of stoppen met hun werk. De hoogte en lengte van de uitkering is afhankelijk van een groot aantal factoren, waaronder het WW-maandloon en het aantal dienstjaren. Het UWV beroept zich over de aanvraag voor een WW-uitkering.

  • Aanvragen van WW-uitkering geschiedt via het UWV

ZW

In de Ziektewet (ZW) is geregeld dat zieke werknemers, waarbij er geen sprake (meer) is van doorbetaling van loon, recht hebben op een uitkering. Ook diegene die geen werkgever (meer) hebben, bijvoorbeeld vanwege werkloosheid kunnen bij ziekte aanspraak maken op een uitkering op basis van de ziektewet.

Net als de andere werknemersverzekeringen wordt ook de aanvraag op de ziektewetuitkering getoetst door het UWV.

  • Aanvragen van uitkering vanuit de ziektewet geschiedt via het UWV