Zorgwijzer: autisme

Autisme (oftewel autismespectrumstoornis) is een ontwikkelingsstoornis die ervoor zorgt dat informatie die via de zintuigen wordt opgenomen, anders wordt verwerkt door de hersenen.

Iemand met autisme kan problemen vertonen in de communicatie en op het sociaal-emotionele vlak.

Deze zorgwijzer dient als heldere informatiebron en verwijspagina voor iedereen met autisme.

Hierbij komen diverse onderwerpen aan bod:

  • Hoe je autisme herkent en welke soorten er zijn
  • Zorg-, hulp- en begeleidingsvormen voor mensen met autisme
  • Verwijzingen naar organisaties die zorg, hulp en/of begeleiding bieden of opkomen voor de belangen van mensen met autisme
  • Behulpzame tips voor het leren omgaan met autisme (voor vrienden en familie)

Hoe herken je autisme?

Kenmerken die vaak in verband worden gebracht bij mensen met autisme zijn:

  • Gevoeliger voor bepaalde prikkels, zoals geluiden, pijn of emoties.
  • Problemen op sociaal gebied of een minder goed ontwikkelde sociale intuïtie
  • Moeite met (onverwachte) verandering
  • Dingen heel letterlijk nemen
  • Geen interesse voor anderen tonen (ogenschijnlijk)
  • Vaak uitstekende detailwaarneming
  • Moeite met bewaren van overzicht

Er bestaat geen bloed- of dna-test voor het herkennen van autisme.

Door de kenmerken van de stoornis kunnen in sommige gevallen ook psychische problemen ontstaan, zoals depressies, angsten of dwangmatigheid.

Soorten autisme

Hoewel autisme al bij de geboorte aanwezig is, betekent dat niet dat autisme bij iedereen op dezelfde manier tot uiting komt.

DSM-5, het handboek van psychiatrische aandoeningen, spreekt nog maar van één overkoepelende autisme-diagnose: de autismespectrumstoornis (ASS).

Voor andere subtypen van autisme wordt tegenwoordig geen diagnose meer gesteld, zoals:

  • Pervasieve ontwikkelingsstoornis, niet anderszins omschreven (PDD-NOS)
  • Multiple complex Developmental Disorder (McDD)
  • Asperger

Verschillen

Binnen autisme zijn er verschillen in ernst, beperkingen en kwaliteiten. Wat vaststaat, is dat het voor iedereen met autisme belangrijk is om zo volwaardig en zelfstandig mogelijk te leven en te participeren aan de maatschappij.

Een goede informatievoorziening is in dat kader een essentiële factor. Zowel voor kinderen, jongeren als volwassenen moet het te allen tijde helder zijn op welke zorg en begeleiding zij kunnen rekenen, waar ze hiervoor terecht kunnen en hoe deze zorg en begeleiding kan worden georganiseerd.

Welke zorg en hulp is er bij autisme?

Zorg en hulp bij autisme is altijd maatwerk. Dat wil zeggen dat de behandeling en ondersteuning altijd goed afgestemd moet zijn op de persoon en zijn/haar omgeving. Niet iedere vorm van autisme is hetzelfde en ook binnen de vormen van autisme zijn er soms grote verschillen in ernst.

Vanuit de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) zijn er verschillende behandelmogelijkheden om mensen met autisme te behandelen. Hierbij ligt de focus op het verminderen en voorkomen van problemen in verband met het autisme en het leren omgaan met autisme in het dagelijks leven.

De GGZ wordt sinds begin 2015 anders georganiseerd. Op deze pagina wordt daar dieper op ingegaan.

Belangrijk:

Toegang tot GGZ en de juiste zorginstanties geschiedt via de huisarts, jeugdarts of bedrijfsarts

Psycho-educatie en educatieve benadering

Bij deze behandelvorm worden communicatieve en sociale vaardigheden aangeleerd en de psychische problemen behandeld die samen gaan met autisme (denk aan depressies of angsten). Om dit te bereiken zal er ook een gestructureerde omgeving met heldere communicatieve ondersteuning worden opgezet.

Gedragstherapie (cognitief)

Gedragstherapie is een vorm van psychotherapie waarbij ongewenst gedrag kan worden afgeleerd en goed (gewenst) gedrag kan worden aangeleerd. Hierbij wordt met name gekeken naar de wisselwerking die iemand met autisme heeft met zijn/haar omgeving.

Medicatie

Voor bepaalde psychische problemen, zoals dwangmatig gedrag, agressiviteit, depressies of angsten, kan medicatie worden voorgeschreven. Dit kan bij sommigen de symptomen effectief bestrijden.

Andere therapieën

Via vergoeding vanuit een aanvullend pakket van de zorgverzekering zijn er tal van complementaire therapieën en behandelmethodes waar mensen met autisme baat bij kunnen hebben. Dit kan in overleg met de psycholoog of psychiater besproken worden.

Kan ik met autisme zelf hulp zoeken?

Natuurlijk is het belangrijk dat iemand met autisme of een gerelateerde stoornis ook zelfstandig op zoek gaat naar hulp. Soms kan het al helpen om gewoon met iemand te praten over je klachten en problemen.

Hieronder wordt opgesomd wat je zelf kan ondernemen:

  • Praten: deel je problemen met iemand anders. Kies als gesprekspartner iemand waarbij je jezelf gemakkelijk voelt en die jou goed kent. Dat kan familie zijn of een goede vriend/vriendin. Eventueel kan je problemen ook bespreken met een vertrouwenspersoon.
  • Neem contact op met Korrelatie, een organisatie die anonieme en professionele hulp biedt bij psychische problemen. Zij zijn telefonisch, via de mail of via de chat bereikbaar op alle werkdagen.

Hoe gaat de begeleiding van autisme?

Werk, school, wonen en sociale relaties zijn thema’s waar mensen met autisme nogal eens problemen of beperkingen in ondervinden. Met behulp van de juiste begeleiding kunnen veel barrières gelukkig worden weggenomen, zodat iemand toch zo veel mogelijk zelfstandig kan functioneren en mee kan doen in alle aspecten van de maatschappij. Net als bij behandeling van mensen met autisme is ook begeleiding een kwestie van maatwerk.

De Nederlandse Vereniging voor Autisme (NVA) geeft uitgebreid informatie over de mogelijke vormen van begeleiding voor jongeren en volwassenen met autisme. Hieronder zal dan ook verwezen worden naar verschillende pagina’s van de NVA.

Werk

Iemand met autisme heeft vaak een heel andere mix aan kwaliteiten dan zijn/haar collega’s. Over het algemeen hebben mensen met autisme of een aanverwante stoornis namelijk een bovengemiddeld analytisch vermogen, grote creativiteit, een zeer sterk oog voor detail, een hoge vastberadenheid en een uitstekende motivatie.

Op andere vlakken, bijvoorbeeld in de communicatie en de rapportage zijn mensen met autisme over het algemeen minder bekwaam. Daardoor kan het vinden van geschikt werk soms lastiger zijn. Via de werkgever en de gemeente (Wet maatschappelijke ondersteuning) kan er soms aanspraak worden gemaakt op begeleiding of bepaalde aanpassingen op het werk, bijvoorbeeld door middel van het aanbrengen van een structuur/planning, gewenning aan een nieuwe situatie of hulp bij de omgang met collega's.

Meer informatie en praktische tips over werken met autisme

Onderwijs

Passend onderwijs is een belangrijk element voor leerlingen met autisme. Het is mogelijk om via de gemeente (via de Jeugdwet) begeleiding te krijgen op school, bijvoorbeeld hulp bij het plannen van huiswerk of bij de sociale interactie met andere leerlingen. In sommige gevallen kan iemand met autisme baat hebben bij een speciale school.

Meer informatie over passend onderwijs

Wonen

Een passende woning en een zinvolle dagbesteding kan de zorgvraag van mensen met autisme tot wel 80 a 90 procent reduceren. Het recht op een zelfstandige en eventueel aangepaste woonruimte, bijbehorende begeleiding en dagbesteding zijn voorzieningen die via de gemeente georganiseerd kunnen worden. Dit gebeurt op grond van de Jeudgwet of de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo).

Meer informatie zelfstandig of begeleid wonen

Hoe ga je om met autisme?

Iemand met autisme beleeft de wereld op een andere manier en kan zich daardoor ook anders gedragen. Bepaalde sociale normen en beleefdheidsvormen die door velen als 'normaal' worden gezien, zijn lang niet altijd vanzelfsprekend voor iemand met autisme.

Het is voor iemand met autisme fijn dat anderen daar begrip voor kunnen opbrengen. Ook veranderingen of onverwachte activiteiten worden door mensen met autisme vaak als bedreigend of als zeer vervelend ervaren. Om onzekerheden, misverstanden of ongemakkelijke situaties te voorkomen, is een andere benadering en omgang zeer wenselijk.

Tips voor vrienden en familie

Hieronder bespreken we aantal algemene tips die kunnen helpen in de omgang:

  • Maak gebruik van concrete, letterlijke en volledige communicatie en vermijd taal met een dubbele betekenis.
  • Praat rustig, maar duidelijk, maar schreeuw of praat niet met een harde stem. Daar kunnen mensen met autisme van schrikken.
  • Om iets nog beter over te laten komen, kan gebruik worden gemaakt van duidelijke instructies, een planning of een schema.
  • Humor en in het bijzonder sarcasme wordt meestal niet goed begrepen, probeer dit daarom te vermijden. Als je een grapje maakt, probeer dat dan erbij te vermelden
  • Nadat je iets vertelt/uitlegt aan iemand met autisme is het zinvol om na te gaan om zij/haar jou begrepen heeft.
  • Fysiek contact of oogcontact kunnen door veel mensen met autisme als ongemakkelijk worden ervaren, probeer dit te vermijden.
  • Gun iemand met autisme zijn/haar privacy.
  • Anticipeer op de veranderingen in de omgeving van iemand met autisme en probeer een eventuele nieuwe situatie zo prettig en veilig mogelijk te maken. Gun iemand met autisme ook de tijd om te wennen aan nieuwe dingen.

Let op: de bovenstaande tips gelden dus niet per definitie voor iedereen. Iedere persoon met autisme is anders.

Meer informatie over het omgaan met mensen die autisme hebben

Bronnen

Om deze zorgwijzer zorgvuldig samen te stellen is gebruik gemaakt van verschillende bronnen. Dit zijn instanties die opkomen voor de belangen van mensen met autisme en waar veel meer informatie te vinden is:

  • Psychischegezondheid.nl
  • Autisme.nl
  • Balansdigitaal.nl

Disclaimer

Deze zorgwijzer wordt beschikbaar gesteld met als enig doel behulpzame informatie te verstrekken aan bezoekers. Deze zorgwijzer heeft geen therapeutische of diagnostische waarde. Ook is de informatie uit deze zorgwijzer niet bedoeld als vervanging van diensten, informatie of gegevens van artsen, specialisten of andere gediplomeerden en professionals.