Zorgwijzer: processierups
Tijdens de zomermaanden, mei, juni, juli en augustus, worden veel Nederlanders geteisterd door de eikenprocessierups.
Bomen worden kaalgevreten en mensen en dieren krijgen te maken met gezondheidsklachten, zoals jeuk, bultjes en uitslag.
Hoe voorkom je overlast van de processierups en wat kun je doen tegen klachten? In deze Zorgwijzer komt dit uitgebreid aan bod.
Wat is een processierups?
Een eikenprocessierups, is een bladvretende rups van de eikenboomvlinder. De rups nestelt zich in en nabij eikenbomen, vooral aan de zonnige kant van eikenstammen. De nesten bestaan uit rupsen, brandharen en uitwerpselen.
Brandharen
Processierupsen zijn bedekt met zo’n 700.000 witte brandharen van ongeveer 0,2 tot 0,3 millimeter lang. Deze brandharen zijn gevaarlijk voor de gezondheid van mensen en dieren.
Zo worden de brandharen verspreid:
- Bij een bedreiging worden de haartjes
afgeschoten door de rups.
- De haren komen in de lucht en kunnen worden
verspreid door de wind.
- De haren kunnen de huid, ogen en luchtwegen van
mens en dier bereiken en binnendringen. De brandharen zijn pijlvorming en
voorzien van weerhaakjes.
- De stoffen die op de haren zitten, zorgen voor
een allergische reactie
De brandharen kunnen in een straal van 100 meter rond de boom van een rupsennest zorgen voor overlast. Ook oude nesten (met resten van brandharen) kunnen nog meerdere jaren voor overlast zorgen.
Wanneer is de rups actief?
De processierups is normaal gesproken het meest actief tussen half april en half juli. De periode met overlast begint doorgaans begin juni, wanneer de rupsen hun brandharen afschieten. In de zomermaanden (juni, juli en augustus) is de overlast het grootst.
Ook in 2021 is de eikenprocessierups op veel plekken actief, maar vanwege het koudere lenteweer zal de meeste overlast in juli en augustus plaatsvinden.
Koen Kuijper - Zorgwijzer
Een overzicht van de verschillende stadia van de eikenprocessierups:
| Stadium processierups | Periode | Overlast |
|---|
| Net gelegde eitjes | Augustus en september | Gemiddeld (brandharen in lege nesten) |
| Eitjes | Begin oktober tot half april | Meestal zeer beperkt |
| Jonge rupsen | Begin april tot half mei | Meestal zeer beperkt |
| Rupsen met brandharen | Begin juni tot half juli | Hoog (afschieten brandharen) |
| Poppen | Begin juli tot half augustus | Hoog (volop brandharen in nesten) |
| Vlinder | Eind juli tot eind september | Gemiddeld (brandharen in lege nesten) |
Vanaf begin juli gaan de rupsen verpoppen. De brandharen blijven dan achter in de nesten en worden door de wind verspreid in de buitenlucht.
In augustus zijn alle rupsen verpopt. De volwassen vlinders verzamelen zich rond augustus en september en leggen nieuwe eitjes in eikenbomen. De brandharen van oude nesten kunnen soms nog tot in het najaar voor overlast zorgen. Ook brandharen in oude nesten kunnen nog zeven jaar lang voor overlast zorgen.
Droge winters en zomers dragen bij aan de getalsmatige ontwikkeling van de rups.
Waar is de rups actief?
De eikenprocessierups komt vooral voor in eiken van parken en bossen, of gewoon in de tuin. Op Waarneming.nl zie je precies op welke locaties de processierups is waargenomen.
Hoe voorkom je overlast?
Er zijn verschillende dingen die je zelf kunt doen om aanraking en overlast van brandharen van de processierups te voorkomen.
Wat kun je doen?
- Voorkom ieder contact met rupsen of hun (oude) nest.
- Wees bedacht waar de processierups kan voorkomen.
- Zorg voor goede bedekking van het lichaam.
- Ga niet op de grond zitten in een gebied met eikenbomen (daar liggen de haren).
- Was je huid en ogen met lauw water nadat je in een gebied bent geweest met eikenbomen.
- Was kleding nadat je in een gebied bent geweest met eikenbomen.
- Sluit ramen en deuren om te voorkomen dat de haartjes binnen kunnen komen.
- Hang geen was buiten.
- Probeer een nest van processierupsen niet zelf te bestrijden of te verwijderen. Schakel een professionele organisatie (of de gemeente) in.
Welke klachten geeft de processierups?
De brandhaartjes van de rups kunnen zorgen voor jeuk, pijn en irritatie aan de huid, ogen, luchtwegen en het maagdarmkanaal.
De klachten kunnen per persoon verschillen en gaan binnen twee weken meestal vanzelf over.
Een overzicht van veelvoorkomende klachten:
Uitslag
Huiduitslag is één van de meest voorkomende klachten nadat de huid in aanraking is gekomen met de haartjes van de processierups. De uitslag ontstaat meestal binnen acht uur en bestaat uit pijnlijke en/of jeukende rode vlekjes, bultjes en/of blaasjes.
Pijnlijke en tranende ogen
Indien de haartjes in contact zijn gekomen met de ogen kunnen er binnen een paar uur diverse oogklachten optreden, zoals:
- Rode en pijnlijke ogen
- Zwellingen aan de ogen
- Jeuk aan de ogen
- Tranende ogen
Bij ernstige ontstekingen of reacties geldt: neem zo snel mogelijk contact op met een arts
Irritatie luchtwegen
Bij het inademen van de brandhaartjes treedt er irritatie op aan de luchtwegen, zoals:
- Kriebel of pijn in de mond en keel
- Hoesten en niezen
- Een loopneus
- Slikstoornissen
- Ademhalingsmoeilijkheden, zoals benauwdheid
Ontstekingen maagdarmkanaal
Bij inname van de brandharen kunnen er ontstekingen optreden in het mondslijmvlies en maagdarmkanaal. Dit kan onder meer de volgende klachten veroorzaken:
- Speekselovervloed
- Braken
- Buikpijn
Bij ernstige klachten: direct de huisarts of huisartsenpost bellen!
Allergie
Sommige mensen zijn allergisch voor de haren van de eikenprocessierups. Je kunt dan te maken krijgen met verschillende klachten, zoals:
- Benauwdheid
- Dikke ogen of een dikke tong
- Andere zwellingen
- Koorts
- Algehele malaise
- Braken
Belangrijk bij ernstige klachten: direct de huisarts of huisartsenpost bellen!
Stappenplan (wat kun je doen tegen klachten?)
Ben je in aanraking gekomen met de haren van een processierups?
Dan is het verstandig om het onderstaande stappenplan te volgen:
- Ga niet krabben of wrijven aan de bultjes of uitslag (zo worden de haren verder verspreid op de huid).
- Probeer de huid met plakband te strippen van haartjes. Een snellere methode is om gebruik te maken van een pluizenroller die wordt gebruikt om pluisjes uit kleding te halen.
- Spoel de huid (na stap 2) goed af met koud of lauw water.
- Zorg voor verlichting van de huid door een zachte, verkoelende crème te gebruiken (te bestellen bij deze online drogist).
- Was alle besmette kleding apart van de niet-besmette kleding.
- Was op een hoge temperatuur, bijvoorbeeld 60 graden, werkt beter.
- Bij klachten aan de ogen zijn er oogdruppels beschikbaar die irritatie kunnen verhelpen.
- Bij ernstige klachten aan het oog moet er opgepast worden voor een oogontsteking die in het ergste geval blindheid kan veroorzaken. Raadpleeg dan altijd een arts.
Tip: hang tussen eind mei en eind juli geen was buiten vlakbij eikenbomen.
Bonustip: gebruik een föhn
Gebruik een föhn om de bultjes op de huid warm te maken. Het föhnen zorgt ervoor dat het eiwit in het gif van de processierups stolt en de uitslag snel verdwijnt.
Ook andere vormen van hitte schijnen te werken volgens ervaringsdeskundigen, zoals:
- Een paar seconden iets heets tegen de aangedane plek houden, zoals een hete theemok of een speciale Bite Away pen.
- Anderen geven aan dat ook de sauna effectief kan zijn om de huid warm te maken en klachten aan te pakken.
Zonder aanpak kan de jeuk maximaal twee weken aanhouden. Bij langdurige klachten moet een arts ingeschakeld worden.
Ernstige (allergische) klachten?
Bij hevige allergische klachten is het zaak om je huisarts of huisartsenpost te bellen. De huisarts kan een ontstekingsremmende zalf (corticosteroïd zalf) voorschrijven. Soms worden antihistamine tabletten voorgeschreven.
De meeste histamine remmende middelen zijn overigens ook bij de drogist verkrijgbaar.
Zorgverzekering
Goed om te weten:
Hond
Voor honden kunnen de haren van de eikenprocessierups zeer vervelend of zelfs dodelijk zijn.
De volgende tips komen van pas:
- Probeer zoveel mogelijk gebieden te vermijden met veel eikenbomen.
- Hou je hond altijd aangelijnd, zodat het dier niet in directe aanraking kan komen met de processierups.
- Controleer de ogen, oren en tong van de hond, nadat je in de natuur bent geweest.
- Brandharen in de vacht kunnen met tape of plakband verwijderd worden.
- Spoel de hond eventueel af met warm water nadat je in de natuur bent geweest.
Als je hond hevige verschijnselen vertoont, bijvoorbeeld bultjes op de tong of een opgezwollen tong, is het belangrijk om direct naar de dierenarts te gaan.
Hoe processierups bestrijden?
Het preventief bestrijden van de eikenprocessierups wordt gedaan in het voorjaar, wanneer de rups nog geen haren heeft. Bomen worden dan bespoten met een biologisch bestrijdingsmiddel. Bestaande nesten kunnen worden opgezogen met een speciale stofzuiger.
Voor een overzicht van bestrijdingsmethoden kun je terecht op het kennisplatform eikenprocessierups.
Aaltjes en bacteriën
In sommige gemeenten worden bacteriën en aaltjes (microscopisch kleine wormpjes) op de bomen gespoten om de eikenprocessierups te bestrijden:
- De bacteriën zorgen ervoor dat de rups geen blad meer eet en uiteindelijk sterft
- De aaltjes werken 's nachts en zijn de natuurlijke vijand van de processierups (ze dringen door in de rups)
Verder wordt er gebruikt gemaakt van gaasvlieglarven, lieveheersbeestjes, maar ook vogel- en vleermuiskasten. Dit zijn tevens natuurlijke vijanden van de processierups.
Wil je meer informatie over de eikenprocessierups of een melding maken van een plaagdier? Dan kun je terecht bij het Kennis- en Adviescentrum Dierplagen (KAD).
Geraadpleegde bronnen:
- Thuisarts
- Rivm
- Biocontrole
- Skin Reactions on Exposure to the Pine Processionary Caterpillar - J. Vega, J.M Vega, I. Moneo.
- Oak processionary moth - Forestresearch.gov.uk
- iStock photo: dennisvdw
Disclaimer
De informatie in deze zorgwijzer wordt beschikbaar gesteld met als enig doel behulpzame informatie te verstrekken aan bezoekers. Deze informatie heeft geen therapeutische of diagnostische waarde noch is deze informatie bedoeld als vervanging van diensten, informatie of gegevens van artsen, specialisten of andere gediplomeerden en professionals. Medisch advies, medische vragen, klachten of symptomen behoren besproken te worden met een gediplomeerd arts of professional.
Samenstellers van de zorgwijzers noch Zorgwijzer.nl stelt zich op geen enkele manier aansprakelijk voor de volledigheid, juistheid of effectiviteit van informatie op zorgwijzer.nl. Het gebruik van de informatie is op volledige verantwoordelijkheid en risico van de gebruiker.
