Wat is palliatieve zorg?

Palliatieve of palliatieve terminale zorg (PTZ) is bedoeld om de kwaliteit van het leven van de patiënt met een levensbedreigende ziekte in de laatste levensfase zo goed mogelijk te houden. Dat gebeurt door middel van verzachting of verlichting (ofwel palliatie) van het lijden.

Denk hierbij aan het voorkomen en behandelen van lichamelijke pijn, maar ook het verhelpen van problemen die kunnen ontstaan op het sociale, psychologische of spirituele vlak.

Bij palliatieve zorg is er ook veel aandacht voor de naasten van de patiënt. PTZ kan worden georganiseerd vanuit de Wet langdurige zorg (Wlz), de Zorgverzekeringswet (Zvw) of op basis van de subsidieregeling eerstelijns verblijf (tevens vanuit de Wlz).

Welke zorgvormen kent PTZ?

Bij palliatieve zorg kan men denken aan de volgende zorgvormen:

  • Het behandelen of verlichten van pijn en andere fysieke of psychische klachten
  • Persoonlijke verzorging en/of verpleging met het accent op het bevorderen van het comfort
  • Hulp bieden bij psychosociale problemen
  • Aandacht voor spiritualiteit en zingeving
  • Verstrekken van hulpmiddelen die kunnen helpen in het kader van de verlichting of het verbeteren van de levenskwaliteit in de laatste fase
  • Palliatieve sedatie toepassen (in de laatste twee weken)
  • Ondersteuning van patiënt en familie bij de afrondende fase van het leven, het nemen van afscheid en het rouwproces

Kenmerkend bij palliatieve zorg is dat ‘echte’ medische zorg (ter genezing van de ziekte) wordt stopgezet. Het accent ligt op de kwaliteit van het leven en het comfort van de patiënt en zijn/haar naasten.

Is er sprake van euthanasie bij palliatieve zorg?

Er is bij palliatieve zorg lang niet altijd sprake van euthanasie. Sterker nog, er is in Nederland geen consensus over de vraag of euthanasie überhaupt een onderdeel is/kan zijn van palliatieve zorg. Een deel van de zorgverleners, medici en deskundigen zijn in de overtuiging dat euthanasie een alternatief is voor palliatieve zorg.

Een ander, minstens even groot deel van de deskundigen en zorgverleners zijn in de overtuiging dat euthanasie in sommige (nood)situaties juist een onderdeel en waardig sluitstuk kan zijn van palliatieve zorg.

Welke zorgverleners zijn betrokken bij PTZ?

Bij palliatief terminale zorg zijn vaak, maar niet per definitie, een groot aantal verschillende zorgverleners betrokken, zoals:

  • Huisarts en andere artsen
  • Diëtisten
  • Fysiotherapeuten
  • Verpleegkundigen van een thuiszorgorganisatie
  • Psychologen
  • Vrijwilligers (mantelzorgers)
  • Geestelijk verzorgers
  • Maatschappelijk werkers

Wie komt in aanmerking voor PTZ?

PTZ is aan de orde als de patiënt ongeneselijk (terminaal) ziek is en op redelijk korte termijn zal overlijden. Het punt waarop een ziekte ongeneselijk blijkt, is bij bepaalde ziekten, bijvoorbeeld kanker, relatief helder. Bij andere ziekten is het echter niet altijd duidelijk wanneer de patiënt niet meer reageert op de (reguliere, curatieve) behandeling.

Bij sommige ziekten kan de start van de palliatieve fase zelfs samenvallen met de diagnose, omdat er dan geen andere behandeling meer mogelijk is. De behandelend arts* of huisarts indiceert  of er sprake is van een situatie waarin behandeling geen effect zal hebben. Palliatieve zorg is ook bedoeld voor de naasten van de patiënt, bijvoorbeeld in het kader van ondersteuning.

Hoe dan ook, afhankelijk van de situatie kan er sprake zijn van weken, maanden of zelfs jaren aan palliatieve zorgverlening. De indicatie/verwijzing voor palliatief terminale zorg wordt doorgaans echter afgegeven als de levensverwachting minder dan drie maanden is.

* Behandelend arts: arts die op het moment van de aanvraag van PTZ beschikt over de juiste informatie om zich een oordeel te vormen over de terminaliteit van de patiënt. Soms is daarin overleg met meerdere medisch specialisten.

Waar wordt palliatieve zorg verleend?

PTZ kan zowel thuis, in een zorginstelling of in een bijna thuissituatie (hospice) worden geleverd. Hierin spelen een aantal zaken een rol:

  • Wat wil de cliënt en/of zijn/haar naasten?
  • Wat is de situatie van de cliënt?
  • Heeft de cliënt al een indicatie voor de Wet langdurige zorg (Wlz)?

Palliatieve zorg wordt in bepaalde gevallen ook geleverd in het ziekenhuis.

PTZ in de thuissituatie

Indien er wordt besloten om PTZ in de thuissituatie te organiseren zijn er bepaalde voorwaarden van toepassing, namelijk:

  • De behandelend arts dient de medische verantwoordelijkheid op zich te nemen
  • Vrijwilligers en/of mantelzorgers moeten in staat zijn om toezicht te houden op de cliënt in situaties waarin geen professionele hulp aanwezig/beschikbaar is. De cliënt mag dus niet alleen thuis zijn.

Hoe kan palliatieve zorg worden aangevraagd en in welke vorm?

PTZ wordt op verschillende manieren georganiseerd en geleverd. Er zijn drie verschillende mogelijkheden qua leveringsvorm, namelijk:

  1. Via de wijkverpleging uit de Zorgverzekeringswet (Zvw)
  2. Vanuit de subsidieregeling eerstelijns verblijf (Wlz). Let op: deze subsidieregeling valt per 2017 onder de Zvw
  3. Vanuit de Wlz. In bepaalde situaties kan dit met behulp van een persoonsgebonden budget (pgb), modulair pakket thuis (mpt) of volledig pakket thuis (vpt) en anders via zorg in natura

PTZ via de wijkverpleging (Zvw)

Bedoeld voor:

Cliënten zonder Wlz-indicatie die:

  1. De zorg in de thuissituatie willen ontvangen
  2. De zorg in een hospice, zonder Wtzi (Wet toelating zorginstellingen) voor verblijf willen ontvangen

Dit geldt ook voor:

  • Cliënten met een indicatie voor de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) of Zvw
  • Cliënten met een terugkeergarantie van vanwege een laag Zorgzwaarte Pakket (ZZP)

De behandelend arts oordeelt of de levensverwachting minder dan drie maanden is. Vervolgens is het aan de wijkverpleegkundige om de omvang van de nodige palliatieve zorg te indiceren en dit te aan te geven in een zorgplan.

Aanvragen via:

De zorgverzekeraar van de cliënt. Het is mogelijk om deze zorg middels zorg in natura te organiseren of middels een pgb in te kopen. Hoe lang de opgestelde indicatie geldig is, hangt af van de afspraken die zorgverzekeraars en aanbieders met elkaar hebben gemaakt.

PTZ via de subsidieregeling eerstelijns verblijf (Wlz)

Bedoeld voor:

Cliënten die zorg in een zorginstelling of hospice (met Wtzi toelating voor verblijf) willen ontvangen en:

  1. Geen Wlz-indicatie hebben (dit geldt ook voor cliënten met een indicatie voor zorg uit de Wmo of Zvw of diegene met een terugkeergarantie naar de Wlz vanwege een laag ZZP)
  2. Wel een Wlz-indicatie hebben en wonen in een kleinschalig wooninitiatief (woonsituatie)

Aanvragen via:

Het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ). De zorg wordt geregeld op basis van zorg in natura. De indicatie is drie jaar geldig. Let op: de subsidieregeling eerstelijns verblijf wordt per 1 januari 2017 overgeheveld naar de Zvw en zal dan vallen onder de wijkverpleging.

PTZ vanuit de Wlz in een zorginstelling

Bedoeld voor:

Cliënten met een Wlz-indicatie (ZZP of zorgprofiel) en die willen verblijven in een zorginstelling. In het einde van de levensfase krijgen deze cliënten de nodige zorg op basis van het eerder geïndiceerde zorgprofiel (ZP). Palliatieve zorg vormt onderdeel van de taken van de zorginstelling. Onder bepaalde voorwaarden kan het voor zorgprofiel VV (verpleging en verzorging) beschermd verblijf met intensieve PTZ worden geïndiceerd. Daar is sprake van als de levensverwachting minder dan drie maanden is en aan de volgende criteria wordt voldaan:

  • Er is een noodzaak voor zeer intensieve zorg (24 uur per dag) die nog niet in het zorgprofiel is opgenomen
  • Er is noodzaak tot het bestrijden van zware pijn, verwardheid, benauwdheid en/of onrust
  • Er is een noodzaak voor continue zorg in de directe omgeving.
  • Het gaat om complexe zorg en inzet van verschillende zorgdisciplines

Let op: cliënten die in de laatste levensfase alsnog de zorg thuis of in een hospice willen ontvangen (zonder Wtzi-toelating) kunnen hier een beroep op doen. Dit kan op verklaring van de behandeld arts ook met een indicatie voor zorgprofiel VV beschermd verblijf met intensieve PTZ. Er hoeft dan niet worden voldaan aan de vier voorwaarden hierboven. Voor informatie over aanvragen, zie het volgende kopje.

Aanvragen via:

Het CIZ. De zorg wordt geleverd middels zorg in natura. De indicatie is voor een onbepaalde tijd geldig.

PTZ vanuit de Wlz thuis, in een hospice of bij een kleinschalig wooninitiatief

Bedoeld voor:

Cliënten met een Wlz-indicatie (ZZP of ZP) en die thuis, in een hospice of in een kleinschalig wooninitiatief willen verblijven. Dit kan op verklaring van de behandeld arts ook met een indicatie voor zorgprofiel VV beschermd verblijf met intensieve PTZ. Er hoeft dan niet worden voldaan aan de vier voorwaarden hierboven. Waar de cliënt de zorg thuis, in een hospice of in een kleinschalige woonsituatie ontvangt, kunnen er extra kosten in rekening worden gebracht die bovenop de kosten van het ZZP VV komen.

Aanvragen via:

Het CIZ. De zorg kan doorgaans worden geleverd middels een pgb, mpt, vpt of anders middels zorg in natura. De indicatie is voor een onbepaalde tijd geldig.

Schematisch overzicht palliatieve zorg

Hieronder volgt een schematisch overzicht van de palliatieve zorg in Nederland.

(klik op de afbeelding voor een vergroting)

Stroomdiagram Palliatieve Terminale Zorg

★ Aan de volgende criteria waarin moet worden voldaan:

a) Er is noodzaak tot zeer intensieve 24-uurszorg die in het reeds geindiceerde zorgprofiel niet mogelijk is
b) Er is noodzaak tot bestrijding van zware pijn, benauwdheid, verwardheid en/of onrust,
c) Er is sprake van complexe zorg en inzet van verschillende disciplines en noodzaak van continue nabijheid van zorg

Eigen bijdrage voor PTZ

Voor zorg vanuit de Wlz geldt dat de cliënt een gedeelte van de kosten zelf dient te betalen. Deze kosten staan bekend als de ‘eigen bijdrage’ en zijn van toepassing voor iedereen van 18 jaar en ouder die zorg uit de Wlz ontvangt. Dat geldt dus ook voor PTZ.

Hoe hoog de eigen bijdrage is, is afhankelijk van verschillende factoren, zoals de hoogte van het inkomen en vermogen van de cliënt, de gezinssituatie van de cliënt en de zorg die wordt geleverd aan de cliënt.

Via het Centraal Administratie Kantoor (CAK) kun je een proefberekening maken om de hoogte van de eigen bijdrage in een bepaalde situatie te bepalen.

Lees ook: proefberekening eigen bijdrage PTZ

Voor palliatieve zorg die wordt geleverd via de Zvw geldt geen eigen bijdrage. Wel zal het eigen risico van de zorgverzekering van de cliënt in rekening worden gebracht.

Gebruikte bronnen