Zorgwijzer: borstvoeding

Borstvoeding is het geven van moedermelk aan het kind. Het is de beste voeding voor een baby: het zit vol met alle benodigde voedingsstoffen, energie en afweerstoffen die een kind nodig heeft.

Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat er voordelen zijn bij het geven van borstvoeding in plaats van kunstvoeding.

In deze Zorgwijzer lees je van alles over borstvoeding, bijvoorbeeld:

• Hoe je borstvoeding kunt geven
• Hoe je om kunt gaan met stuwing
• Hoe je kunt afbouwen met borstvoeding

Wat zijn de voordelen van borstvoeding?

Een literatuuronderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Health effects of breastfeeding, 2015) toont aan dat het geven van borstvoeding allerlei voordelen heeft:

• Bescherming tegen infecties en ziekten
• De juiste voedingsstoffen voor de baby in de juiste hoeveelheid
• Hechtere band tussen moeder en baby (aanmaak knuffelhormoon Oxytocine)

Bij het niet geven van borstvoeding heeft het kind meer kans op:

• Bepaalde infecties, bijvoorbeeld aan het maag- en darmkanaal (overtuigend bewezen)
• Astma, benauwdheid en overgewicht (waarschijnlijk)
• Darmziekten, suikerziekte, jeugdkanker, lage intelligentie (mogelijk)

Het geven van borstvoeding kent ook gezondheidsvoordelen voor de moeder:

• Minder kans op suikerziekte, reuma en een hoge bloeddruk
• Minder kans op borst, eierstok en baarmoederkanker voor de menopauze en minder kans op osteoporose

En als bijkomend voordeel voor moeders: je bent sneller op je gewicht van voor je zwangerschap.

Voeding bij borstvoeding

Borstvoeding geven, kost niet meer energie dan kunstvoeding geven, maar vraagt wel meer calorieën van de moeder. Het is dus is belangrijk om goed gezond en gevarieerd te eten en ook iets meer dan een niet-voedende moeder.

Veel voedende moeders verliezen na de bevalling sneller hun lichaamsvetten die ze in de zwangerschap opgebouwd hebben, waardoor ze sneller afvallen, dit is dan voor veel vrouwen weer een handige bijkomstigheid.

Hoeveel en hoe lang moet ik borstvoeding geven?

In de eerste dagen na de bevalling kun je zo vaak borstvoeding geven als je denkt dat nodig is. Je weet vaak zelf (door instinct) wanneer je kind genoeg heeft gedronken.

Het is wel belangrijk om de baby de eerste 2 weken minstens 8 voedingen per dag te geven.  Dit heb jij als moeder nodig om voldoende melkcellen aan te maken en de baby heeft dit nodig om te groeien en zijn suiker op peil te houden.

Signalen

De onderstaande signalen duiden er op dat de baby voldoende heeft gedronken:

• De baby laat de tepel uit zichzelf los
• De baby valt in een voldane slaap
• Het zuigritme van de baby wordt oppervlakkiger

In Nederland wordt het kind tot ongeveer zes maanden met de borst gevoed. Daarna wordt door de meeste moeders langzaam afgebouwd. Gezondheidsorganisaties, zoals het World Health Organization (WHO), raden aan om voor minstens de eerste 6 maanden volledig borstvoeding te geven, daarna tot 2 jaar aangevuld met bijvoeding en daarna zo lang moeder en kind dit wensen.

Hoe werkt het?

Hormonen in het lichaam en reflexen zorgen er voor dat de moeder van het kind melk aanmaakt. Het aanbod wordt daarbij op natuurlijke wijze afgestemd met de vraag van de baby. Hoe vaker de baby goed aan de borst drinkt en hoe beter de borst geleegd wordt, hoe meer melk het lichaam aanmaakt.

Klik voor een vergroting

Starten met borstvoeding

Borstvoeding kan het beste binnen een uur na de bevalling beginnen. De eerste moedermelk (colostrum) zit vol met antistoffen en is licht verteerbaar.

De verloskundige of kraamverzorgster zal je uitleg geven over de basisprincipes van borstvoeding. Het is belangrijk dat dit individueel wordt afgestemd. Een standaardinstructie is meestal niet genoeg voor een goede borstvoeding, zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek.

Aanleggen baby

Belangrijk bij het geven van borstvoeding is het goed aanleggen van de baby. Op die manier krijgt de baby voldoende melk binnen en beschermt het de borsten tegen pijn en andere kwaaltjes, zoals kloven of een borstontsteking. Ook hier zal de verloskundige of kraamverzorgster instructie bieden.

Aanleggen en voeden van de baby kan op verschillende manieren:

1. Madonnahouding: moeder zit rechtop met het kind op zijn zij op de buik van de moeder. Het hoofdje rust op de onderarm van de moeder.
2. Aangepaste madonnahouding: zelfde als de madonnahouding, maar ditmaal ligt het kind op de arm van de moeder en wordt het hoofdje gesteund met de hand, terwijl de moeder met de andere hand de borst aanbiedt.
3. Liggend op de zij: moeder ligt op haar zij met een kussen onder haar hoofd. Het kind ligt tevens op de zij met het lichaampje naar de moeder gedraaid.
4. Liggend op de rug: de moeder ligt op haar rug of gesteund achterover. Het kind ligt op de buik van de moeder (of deels op een kussen ernaast). Het voorhoofdje wordt gesteund door de hand van de moeder, zodat de kin goed tegen de borst van de moeder aan ligt.

Aanhappen

Na het aanleggen biedt de moeder de tepel aan het kind aan door deze zachtjes te strijken over het mondje van de baby. De tepel ligt op neushoogte. Zodra de baby het mondje opent, beweegt de moeder het hoofdje rustig, maar stevig naar zich toe, waardoor de baby kan aanhappen.

Tijdens het voeden ligt het kind met zijn hoofdje en lijfje in een rechte lijn met de buik naar de moeder toe. Het hoofdje ligt net iets lager voor de baby en er is voldoende ruimte voor het kind om het hoofd te bewegen. Het hoofdje ligt ietsje achterover waardoor het neusje na het aanhappen vrij blijft.

Eventueel kan de moeder de borst ondersteunen met haar hand, zonder al te veel druk uit te oefen op het borstweefsel. De melkkanalen worden anders mogelijk verdrukt.

Stuwing

Na een aantal dagen borstvoeding neemt de vocht- en bloedtoevoer naar de borsten toe en komt de melkproductie goed op gang: de borsten raken vol.

Soms kan het voorkomen dat er stuwing optreedt. De borsten staan dan strak en gespannen. Hierdoor kunnen de tepels pijnlijk worden en krijgt de baby niet genoeg melk binnen, omdat hij/zij niet goed kan aanhappen.

Voorkomen

Het voorkomen van stuwing kan door:

• De baby goed en vaak aan te leggen
• Vroeg, frequent en lang genoeg aan te leggen
• De borsten genoeg leeg te laten drinken

Als ondanks dit toch stuwing optreedt, is het wenselijk om een lactatiekundige in te schakelen. Die kan de nodige hulp leveren in deze situatie. Lactatiekundige zorg wordt niet vergoed vanuit de basisverzekering. Er kan wel een aanvullende polis worden afgesloten.

Kolven: hoe werk het?

Stappenplan:

1. Zoek een rustige en warme omgeving op
2. Doe een ontspanningsoefening voorafgaand aan het kolven
3. Leg voorafgaand warme kompressen op de borst
4. Zorg voor een goede hygiëne van jezelf en je kolfapparaat tijdens het kolven
5. Activeer te toeschietreflex door je borsten te masseren
6. Kolf elke borst af totdat de melkstroom afneemt
7. Start nu opnieuw met kolven totdat de melkstroom afneemt
8. Dit proces kun je herhalen, maar zorg dat je stopt met kolven als er geen melk meer komt

Wanneer kolven?

Kolven is een goede oplossing als:

• Je niet altijd in de buurt van je baby bent om borstvoeding te geven, bijvoorbeeld als je weer gaat werken
• Je de melkproductie wilt bevorderen, bijvoorbeeld als deze lastig op gang komt
• Als je pijn voelt door gezwollen borsten (stuwing)
• Als je wilt afbouwen met het geven van borstvoeding
• Als je het kind wilt laten wennen aan flesvoeding
• Als het kindje prematuur is geboren of moeite heeft met het drinken van de borst

Hoe lang en vaak kolven?

Hoe lang en vaak je moet kolven, hangt af van je persoonlijke situatie. Overleg dit met een kraamverzorgende, verpleegkundige of lactatiekundige.

Hoe kan ik borstvoeding afbouwen?

Na zes maanden heeft het kind meer nodig dan alleen borstvoeding. Je kunt dan langzaam kleine hapjes vast voedsel introduceren naast de borstvoeding. Eventueel kun je borstvoeding gaan afbouwen en vervangen voor een kunstvoeding in combinatie met vast voedsel. Het afbouwen doe je geleidelijk en samen met het kind.

Je bepaalt helemaal zelf hoe lang je borstvoeding blijft geven. Dit kun je ook laten afhangen van de vraag die je baby heeft naar borstvoeding.

Advies WHO

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft een duidelijk advies als het gaat om het geven/afbouwen van borstvoeding:

• De eerste zes maanden: uitsluitend borstvoeding
• Na een half jaar: bijvoeding introduceren
• Tot het kind 2 jaar is: borstvoeding geven in combinatie met bijvoeding

Als het aan de WHO ligt, blijft borstvoeding de belangrijkste voedingsbron gedurende de eerste twee jaar van het menselijk leven.

Vanaf 6 maanden kan je jouw baby dus vaste voeding gaan aanbieden en de borstvoeding gewoon blijven voortzetten. Naarmate de vaste voeding toeneemt zal hij/zij vanzelf minder borstvoeding tot zich nemen en bouwt de hoeveelheid vanzelf af. Zo blijft het een kwestie van vraag en aanbod.

Schema (optioneel)

Onderstaand schema zou je kunnen volgen als je zelf actief wilt afbouwen of stoppen met het geven van borstvoeding.

Bron: kraamzorghetgroenekruis.nl

Stoppen

Helemaal stoppen met borstvoeding kan als je kind er geen behoefte meer aan heeft. Maar dit is natuurlijk ook afhankelijk van je persoonlijke omstandigheden en gezinssituatie.

Kolven is het halen van moedermelk uit de borsten. Hiervoor wordt vaak gebruik gemaakt van een kolfapparaat. Bij veel kraamzorgorganisaties is het mogelijk een kolf te huren. Met je eigen hand kolven is ook mogelijk.

In het begin is het vaak lastig om te kolven, omdat de zogenaamde 'toeschietreflex' nog niet goed werkt. Deze reflex wordt normaal opgewekt als de baby aan de tepel zuigt. Dit maakt een hormoon vrij dat de melk uit de borst naar de tepel stuurt. Maar ook zonder baby kun je de toeschietreflex opwekken. Oefening baart kunst.

Bewaren borstvoeding

Moedermelk kan onder de juiste omstandigheden behoorlijk lang worden bewaard.

Colostrum

• Kamertemperatuur: tot 12 uur
• Koelkast: tot 8 dagen

Moedermelk

• Kamertemperatuur (18 tot 26 graden): maximaal 8 uur
• Koeltas (4 - 6 graden): maximaal 24 uur
• Koelkast (4 graden): maximaal 8 dagen
• Vriesvak koelkast: (-15 graden) 2 weken
• Diepvries (-18 graden): tot 6 maanden (optimaal); 12 maanden (eventueel)

Probeer wel om eerst de oudste voeding (die nog goed is) uit de koelkast of vriezer te gebruiken. Het zou zonde zijn om melk weg te gooien.

Tips invriezen

Als je moedermelk gaat invriezen, is het handig om:

• De fles niet volledig te vullen met melk: bij het bevriezen van de melk zet deze namelijk uit.
• Er zijn ook speciale bewaarzakjes of bakjes voor moedermelk
• De melk zo ver mogelijk achterin de vriezer te zetten: de temperatuur is hier het meest constant
• De melk voor gebruik eerst te ontdooien in de koelkast: gebruik de melk binnen 24 uur na ontdooien

Ontdooien

Het wordt afgeraden om moedermelk op te warmen in een magnetron of kokend water. Zo gaan voedingsstoffen verloren. Daarnaast kan de baby zich verbranden aan te warme melk.

Eventueel kan het ontdooiproces op gang worden gebracht door de moedermelk onder lauw stromend water te houden en de temperatuur langzaam op te voeren tot maximaal 55 graden.

Tot slot: moedermelk kan er na ontdooien wat vreemd uitzien. Dit is normaal. Door het flesje voorzichtig te schudden, ziet de melk er weer normaal uit.

Alcohol en borstvoeding

Op basis van wetenschappelijk onderzoek wordt het drinken van alcohol afgeraden voor moeders met baby's van jonger dan een maand. Na deze periode is aangetoond dat het drinken van alcohol waarschijnlijk geen nadelig effect heeft op de baby, mits je matig drinkt. Dat betekent: twee keer per week een tot twee glazen alcohol.

Bovenmatig alcohol drinken kan wel nadelig effect hebben op de baby. Dit wordt dan ook afgeraden.

Per glas alcohol duurt het ongeveer twee tot drie uur nadat deze volledig uit het bloed is verdwenen. Wil je toch een of twee glazen alcohol drinken? Doe dit dan kort nadat je borstvoeding hebt gegeven. Tip: zorg wel dat je wat moedermelk in de koelkast hebt staan, zodat je je baby toch nog van melk kan voorzien als hij daarom vraagt.

Problemen bij borstvoeding

Het geven van borstvoeding is niet voor iedereen weggelegd. Soms zijn er problemen waardoor borstvoeding geven lastig wordt, bijvoorbeeld in het geval van:

• Een borstvergroting of een borstverkleining
• Hormonale problemen
• Pijn bij het voeden (ondanks inschakelen lactatiekundige IBCLC)

Bij een borstvergroting, een borstverkleining en/of hormonale problemen is het altijd verstandig om in de zwangerschap al contact te zoeken met een lactatiekundige IBCLC. Samen kan dan gekeken worden naar de mogelijkheden om tot een meest succesvolle borstvoedingsperiode te komen.

Mogelijkheden als borstvoeding geven niet lukt

Er zijn een aantal alternatieven waardoor je toch deels borstvoeding of afgekolfde moedermelk kan geven of ander soortige melk.

De WHO houdt de 3 opeenvolgende adviezen aan:

1. Kolven

Als het drinken uit de borst niet gaat of er is onvoldoende melk, dan is de eerste keuze om moedermelk van de eigen moeder te geven, door middel van kolven. Je kan deze melk dan geven m.b.v. een lepeltje, spuitje, cupje, een borstvoedingshulpset of een borstvoedingsvriendelijke fles.

2. Donormelk

Indien er geen of te weinig eigen moedermelk is, dan is de tweede keuze om moedermelk te geven van een andere moeder. Dit noem je donormelk. Het geven van donormelk, maar ook van andersoortige melk (kunstvoeding) brengt risico’s met zich mee.

Op moedermelknetwerk.nl kom je meer te weten over donormelk.

3. Kunstvoeding

Indien het geven van donormelk niet mogelijk of niet wenselijk is, dan kan je kiezen voor een ander soortige melk, ook wel kunstvoeding genoemd. De kwaliteit van de kunstvoeding in Nederland is goed, anders mag deze ook niet verkocht worden. Welke soort melk je kiest is persoonlijk, dat zal ook afhangen van de kosten.

Op voedingscentrum.nl lees je meer over het geven en klaarmaken van kunstvoeding.

Ook het geven van kunstvoeding kan je op diverse manieren doen, denk hierbij aan je kindje wel aanleggen en dan gebruik maken van een borstvoedingshulpset, maar ook met de fles kan je je kindje op een responsieve manier voeden.

Tips

Heb je problemen met het geven van borstvoeding, bijvoorbeeld:

• Teveel, te weinig of geen melk?
• Weigeren van borstvoeding?
• Onrust bij de baby?
• Bij gebruik van medicatie?
• Problemen van de moeder?

Kijk dan eens in het abc-dossier van lalecheleague.nl. Hier staan tal van problemen genoemd en mogelijke oplossingen. Of neem contact op met een lactatiekundige bij jou in de buurt welke je kan vinden op: nvlborstvoeding.nl

Bronnen & meer info

• Voedingscentrum.nl
• NCJ - Richtlijn borstvoeding
• RIVM - health effects of breastfeeding
• 24baby.nl
• Lalecheleague.nl
• Borstvoeding.com
• Nvlborstvoeding.nl
• Breastfeeding and human lactation, 2016, Wambach & Riordan
• Kraamzorghetgroenekruis.nl
• Infographic: iStock

Deze tekst is geschreven in samenwerking met: L. Kaars - den Drijver, lactatiekundige IBCLC.

Disclaimer

De informatie in dit artikel wordt beschikbaar gesteld met als enig doel behulpzame informatie te verstrekken aan bezoekers. Deze informatie heeft geen therapeutische of diagnostische waarde noch is deze informatie bedoeld als vervanging van diensten, informatie of gegevens van artsen, specialisten of andere gediplomeerden en professionals. Medisch advies, medische vragen, klachten of symptomen behoren besproken te worden met een gediplomeerd arts of professional.

Samenstellers van de zorgwijzers noch Zorgwijzer.nl stelt zich op geen enkele manier aansprakelijk voor de volledigheid, juistheid of effectiviteit van informatie op zorgwijzer.nl. Het gebruik van de informatie is op volledige verantwoordelijkheid en risico van de gebruiker.

Was deze informatie nuttig?

Ja Nee

Vertel ons waarom, en wat wij eventueel kunnen verbeteren.

Plaats hier uw opmerking.

Reactie versturen