Zorgwijzer: overgewicht

Steeds meer volwassen en kinderen hebben te maken met overgewicht. Dat komt omdat we minder bewegen, maar ons wel blijven vullen met calorierijk eten. Een slechte zaak, want overgewicht neemt tal van gezondheidsrisico’s met zich mee, zoals een grotere kans op het ontwikkelen diabetes en een grotere vatbaarheid voor hart- en vaatziekten.

Deze zorgwijzer legt uit wat overgewicht precies inhoudt en wat de risico's zijn. Daarnaast biedt dit dossier handvatten en verwijzingen om overgewicht te voorkomen en af te vallen. Tot slot wordt er ook inzicht gegeven over de relevante zorgvergoedingen uit de verzekering bij overgewicht en obesitas.

Wat is overgewicht?

In zijn algemeenheid kan men spreken van overgewicht als iemand meer weegt dan goed is voor zijn/haar gezondheid. 

Er is concreet sprake van overgewicht als er te veel vetweefsel in het lichaam aanwezig is. Dit wordt bepaald aan de hand van de lengte, gewicht en buikomvang. Deze criteria worden vergeleken met het normale of ideale gewicht van iemand met hetzelfde geslacht, leeftijd en lichaamsbouw.

Body Mass Index (BMI)

Een goede methode om te bepalen of je te maken hebt met overgewicht is met behulp van de BMI. Deze bereken je als volgt:

Je gewicht (in kg) / je lengte in het kwadraat.

  • Bijvoorbeeld: 81 / 1.832 = 24,2 of: 81 / (1.83 x 1.83) = 24,2

Een ernstige vorm van overgewicht noemt men obesitas. Doorgaans geldt de volgende norm om overgewicht of obesitas vast te stellen:

CategorieBMI-waarde
OndergewichtMinder dan 18,5
Gezond gewicht18,5 tot 25
Overgewicht25 tot 30
Ernstig overgewicht (obesitas)30 tot 40
Zeer ernstig overgewicht (morbide obesitas)40 of hoger

De BMI is echter een vuistregel. Om overgewicht nauwkeuriger vast te stellen dient ook gebruik te worden gemaakt van een meting van de buikomvang en moet er worden gekeken naar de leeftijd, het geslacht en de lichaamsbouw. Pas dan kan een nauwkeurige diagnose voor overgewicht worden afgegeven.

Oorzaak

Er is vaak geen duidelijke oorzaak voor overgewicht of obesitas. Doorgaans is er sprake van een combinatie van factoren, zoals een overmatige consumptie, ongezond eten (veel suikers en vet) en te weinig beweging.

De omgeving waarin de persoon zich bevindt, ligt hieraan vaak ten grondslag. Zo is gebleken dat het leef- en eetpatroon van ouders een grote invloed heeft op de het gedrag van kinderen. Het hebben van één of twee obese ouders is één van de belangrijkste determinanten van overgewicht bij kinderen.

Verder is bekend dat een aantal andere factoren de kans op overgewicht sterk kunnen vergroten:

  • Gebruik van medicatie
  • Erfelijkheid
  • (Chronische) ziekte of handicap
  • Gebrek aan lichaamsbeweging
  • Stoppen met roken

Cijfers

Volgens cijfers van het nationaal kompas (volksgezondheid) kampt bijna 50 procent van alle Nederlanders van 19 jaar en ouder met overgewicht of obesitas. Het probleem komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. In de leeftijdscategorie 65+ hebben drie van de vijf te maken met overgewicht.

Risicofactoren

De gevolgen van overgewicht (en vooral obesitas) zijn aanzienlijk en hebben invloed op de algehele gezondheid en levensduur van mensen. Zo kan overgewicht en obesitas een (mede)oorzaak van verschillende gezondheidsproblemen en aandoeningen, zoals:

  • Diabetes (type 2)
  • Bepaalde vormen van kanker
  • Galstenen
  • Spataderen en aderverkalking
  • Hoge bloeddruk
  • Hersenbloeding
  • Hartinfarct
  • Trombose
  • Artrose
  • Aandoeningen aan spieren en gewrichten

Hier houdt het lijstje echter niet op. Zo kan ernstig overgewicht (obesitas) ook leiden tot slaapproblemen, slaapapneu, menstruatiestoornissen, psychosociale problemen (pesten), onvruchtbaarheid, slaapproblemen, jicht en ademhalingsproblemen.

Kortom, het is duidelijk dat overgewicht - en in het bijzonder obesitas - bijdraagt aan een verminderde kwaliteit van leven.

Hoe kun je het voorkomen?

Voorkomen van overgewicht is een belangrijk thema. Hoewel overgewicht op korte termijn redelijk goed te behandelen is, geldt dat op langere termijn, na afloop van de behandeling, er vaak weer een gewichtsstijging plaatsvindt die soms doorgaat tot aan het oorspronkelijke gewicht voor de behandeling.

De strategie die is toegepast om te komen tot een verandering in het leef- en eetpatroon moet voor een lange tijd (misschien zelfs levenslang) worden vastgehouden. Kortom, het welbekende gezegde is van toepassing: 'voorkomen is beter dan genezen'.

Drie aspecten spelen een cruciale rol bij preventie van overgewicht, namelijk: voeding, beweging en gedrag.

Voeding

Onderzoek toont aan dat ongeveer 80 procent van de Nederlandse bevolking denkt volgens de richtlijnen van gezonde voeding te eten, maar in de praktijk blijkt dat slechts 20 procent dat daadwerkelijk doet. Zo is gebleken dat vruchtensappen een gezond imago hebben terwijl dit soort drankjes vaak evenveel suiker bevatten als koolzuurhoudende drank als cola en sinas. 

Een elementaire kennis over voeding is daarom een belangrijke stap naar een gezond eetpatroon. Op de website van het voedingscentrum staat de Schijf van 5 met belangrijke informatie die je kan helpen om gebalanceerd en gezond te eten.

Kernpunten zijn:

  • Kiezen voor gezonde producten
  • Het beperken van maaltijden en tussendoortjes met veel suiker en verzadigde vetten
  • Voldoende en gezond drinken

Beweging

Voldoende bewegen is cruciaal om het gewicht op pijl te houden. Door de Beweegrichtlijnen wordt dan ook aan volwassenen aangeraden om ten minste vijf dagen in de week een half uur te bewegen met een matige inspanning.

Volgens de Beweegrichtlijnen zouden kinderen nog vaker in beweging moeten zijn dan volwassenen, namelijk dagelijks met minimaal één intensieve lichamelijke activiteit, waarbij er ook aandacht is voor het verbeteren en handhaven van de fitheid, kracht en lenigheid.

Beweging voor kinderen kan, maar hoeft niet per definitie via een bepaalde sport. Buiten spelen kan ook een goed alternatief of aanvulling zijn op een sport, zolang de norm maar wordt gehandhaafd. Buiten spelen en sporten is bovendien niet alleen bevorderlijk voor het op peil houden van het gewicht, maar ook goed voor de sociale, emotionele en motorische ontwikkeling van kinderen.

Gedrag

Gedrag is een belangrijk aspect bij het voorkomen van overgewicht. Denk bijvoorbeeld aan het lezen van etiketten op drank en voeding. Daarop staat duidelijk hoeveel eiwitten, vet, zout, suikers en calorieën aanwezig zijn.

Verder is het belangrijk om eten en drinken op een systematische en planmatige wijze in te kopen. Dat wil zeggen dat je van te voren duidelijk bepaald wat je wilt gaan eten en niet in de supermarkt nog allerlei extra (ongezonde) producten erbij koopt.

Voor kinderen is het belangrijk dat de ouders en scholen bijdragen aan de preventie van overgewicht.

Tot slot is het, voor zowel kinderen als volwassen, belangrijk om op reguliere tijden te eten. Het ontbijt is bijvoorbeeld een maaltijd die eigenlijk niet mag worden overgeslagen.

Hoe kan ik afvallen?

Als je kampt met overgewicht en wilt afvallen, is het belangrijk om een goed stappenplan op te stellen en gestructureerd te werk te gaan. Let er op dat het in sommige situaties niet verstandig is om te beginnen met afvallen, bijvoorbeeld bij zwangerschap, als je ouder bent dan 70 of bij ziekte. Ook bij hogere BMI-waarden (30 of meer) is het raadzaam om eerst naar de huisarts te gaan. Alleen zo kun je verantwoord afvallen.

Het onderste stappenplan dient als voorbeeld om af te vallen. Op de website van het voedingscentrum staat een uitgebreid stappenplan die je helpt naar een gezond gewicht. 

Stap 1: voorbereiding

Een goede voorbereiding is het halve werk.

  1. Bepaal je gewicht, buikomvang en je BMI: dit is je referentiekader zodat je kunt bijhouden hoeveel je afvalt.
  2. Bepaal wat voor jou een gezond gewicht is: stel vast hoeveel en hoe snel je wilt afvallen, bijvoorbeeld een halve kilo per week. Doe dit eventueel in overleg met een arts of diëtist.
  3. Vraag begeleiding en/of steun: begeleiding van professionals, zoals diëtisten en gewichtsconsulenten kunnen je helpen bij het maken van aanpassingen aan je leefstijl. Daarnaast kunnen zij meedenken over aanpassingen in je voeding. Familie en vrienden kunnen je steunen en je bijvoorbeeld helpen om zoete en zoute snacks over te slaan door ze simpelweg niet aan te bieden. Samen bewegen/sporten is ook een thema waar je familie en vrienden een rol in kunnen spelen.
  4. Analyseer je eetpatroon: bekijk en noteer wat je op een dag eet en drinkt en wat je eetgewoonten zijn. Win vervolgens advies in, bijvoorbeeld bij het voedingscentrum, waar je aanpassingen kunt maken in dit eetpatroon.
  5. Weeg je zelf op vaste momenten: noteer je gewicht bijvoorbeeld iedere week op maandagmorgen. Houdt vervolgens bij hoeveel je afvalt.

Stap 2: gezonder en minder eten

Regelmatige en gezonde voeding is essentieel bij afvallen.

  1. Vermijd de verleiding van snacks en ongezond eten: dit kun je doen door bewust geen snacks in huis te halen of een route naar school of werk te nemen waarin je niet geconfronteerd wordt met verleidingen, zoals een snackbar, broodjeszaak of banketbakker.
  2. Probeer verleidingen minder sterk te maken: eet een gezonde maaltijd voordat je naar een plek gaat waar veel ongezonde afleidingen zijn, zoals een bioscoop of verjaardagsfeestje. Je kunt zorgen dat je zelf, als je op pad bent, gezonde snacks meeneemt, zodat je jezelf niet hoeft beroepen op snacks met relatief veel suiker, zout en/of vet.
  3. Zoek afleiding: zodra je zin krijgt om te snoepen of te snacken, kan het helpen om afleiding te zoeken, bijvoorbeeld door een stukje te lopen (met de hond), te sporten, iemand te bellen of iets te doen in het huishouden.
  4. Minder eten: maak gebruik van een energiebeperkt dieet met minder calorieën. Dan kun je doen door zoveel mogelijk gebruik te maken van producten die in de Schijf van Vijf van het voedingscentrum staan.
  5. Kies voor gezond eten uit de schijf van vijf: producten die veel suiker, zout of verzadigd vet bevatten of weinig vezels hebben, zijn niet gezond en zullen je niet helpen bij het afvallen. Sterker nog, ze dragen mogelijk bij aan een nog hoger gewicht. Het voedingscentrum adviseert mensen die willen afvallen dan ook om te kiezen voor producten uit de schijf van vijf. Ook een diëtist of gewichtsconsulent kan jou hierbij helpen. Optioneel kun je ook kiezen voor een specifiek dieet. Er zijn talloze diëten voor mensen die willen afvallen. Het is echter verstandig om je eerst te verdiepen in een bepaald dieet voordat je er zomaar aan begint. Een gewichtsconsulent of diëtist kan je hier tevens goede adviezen over geven.
  6. Trakteer successen: zodra het is gelukt om volgens je schema af te vallen, mag je jezelf best eens belonen, bijvoorbeeld door iets leuks te gaan doen. Beloon jezelf echter niet met ongezonde snacks en vet eten.

Stap 3: meer bewegen

Hoewel gemiddeld 30 minuten beweging per dag normaliter voldoende is om je gewicht op peil te houden, is het aan te raden om ten minste 45 minuten tot een uur per dag te bewegen om gewicht te verliezen.

Om genoeg te bewegen kun je de volgende tips in acht nemen:

  • Pak zoveel mogelijk de trap in plaats van een roltrap of lift
  • Maak een wandeling na het avondeten
  • Pak vaker de fiets of benenwagen
  • Meer huishoudelijke klussen uitvoeren of in de tuin werken. Dit betekent meer beweging en afleiding.
  • Meer sporten. Dat zorgt tevens voor afleiding. Daarnaast motiveert sporten je om gezondere keuzes te maken in je eetpatroon

Verder kun je kiezen voor specifieke sport of sportprogramma om af te vallen. Een fitnesscoach kan je bijvoorbeeld helpen bij het samenstellen van een verantwoord programma om meer te bewegen en af te vallen.

Stap 4: op gewicht blijven

Afvallen is één ding. Het is even belangrijk om ook op gewicht te blijven. Dat kan alleen als:

  • Je gezond blijft eten met minder calorieën dan voor je gewichtsverlies
  • Je genoeg blijft sporten en bewegen

De eerder genoemde professionals, zoals de diëtist, gewichtsconsulent en fitnesscoach kunnen je hierbij begeleiden door middel van goede adviezen. Vraag ook je familie en vrienden om steun en begrip.

Wat vergoedt de zorgverzekering?

Om je te helpen bij het voorkomen of aanpakken van overgewicht kun je gebruik maken van vergoedingen uit je zorgverzekering.

Zowel uit de basis- en aanvullende zorgverzekeringen zijn er diverse dekkingen beschikbaar. Raadpleeg jouw polis om te kijken of je hier gebruik van kunt maken. 

Hieronder een overzicht van relevante zorgvergoedingen bij overgewicht en obesitas.

Gecombineerde Leefstijl Interventie (GLI)

Mensen met overgewicht en een verhoogd risico op gezondheidsklachten hebben per 1 januari 2019 recht op vergoeding van een Gecombineerde Leefstijl Interventie (GLI). Het doel is om af te vallen door gezonder te leven. Daarin staan drie aspecten centraal:

  • Voeding
  • Beweging
  • Gedrag

De patiënt wordt op deze drie vlakken geadviseerd en begeleid door een erkende gewichtsconsulent, diëtist of praktijkondersteuner. Het eigen risico is van toepassing bij de GLI, tenzij deze als ketenzorg wordt aangeboden.

Dieetadvisering

Dieetadvies kan een uitkomst zijn om mensen met overgewicht te helpen afvallen en te kiezen voor een gezond eetpatroon. Dieetadvies wordt deels vergoed vanuit het basispakket. Er gelden wel bepaalde voorwaarden:

  • Er is sprake van gezondheidsproblemen in verband met overgewicht. Dieetadvies wordt dus met een medisch doel gegeven.
  • Er vindt een (door)verwijzing plaats door een gediplomeerd arts. Hij/zij geeft een verklaring af. Let op: voor sommige diëtisten geldt een directe toelating (zonder verklaring van een arts). Informeer hiervoor bij je zorgverzekeraar.

Na verwijzing heeft een verzekerde recht op maximaal drie behandeluren per jaar. Het eigen risico is hiervoor wel van toepassing, tenzij er gebruik wordt gemaakt van ketenzorg waar huisartsen en diëtisten onder kunnen vallen. Indien je meer uren dieetadvies nodig hebt, kun je overwegen een aanvullende verzekering af te sluiten.

Fysio- en bewegingstherapie

Fysio- en bewegingstherapeuten kunnen mensen met overgewicht en obesitas op weg helpen om af te vallen. In dat geval staat bewegen onder begeleiding centraal, bijvoorbeeld in het fitnesscentrum van een therapeut. Daarnaast kan fysiotherapie ook een effectieve manier zijn om klachten die zijn ontstaan door overgewicht het hoofd te bieden.

Fysiotherapie wordt voor volwassenen niet vergoed vanuit de basisverzekering. Vanuit de aanvullende zorgverzekering is er wel een groot en gevarieerd aanbod aan vergoedingen.

Maagoperatie

Bij obesitas wordt er soms een maagoperatie toegepast. Dit zijn ingrijpende operaties die alleen worden overwogen bij ernstig overgewicht én als andere manieren om af te vallen onvoldoende hebben geholpen. Er zijn verschillende vormen maagoperaties, zoals een maagverkleining, maagband of een gastric bypass.

Meer informatie over maagoperaties bij obesitas

Niet iedereen komt zomaar in aanmerking voor een maagoperatie.  Doorgaans worden de volgende criteria gehanteerd:

  • Er zijn al verschillende, serieuze pogingen gedaan om af te vallen, maar deze hebben niet voldoende geholpen
  • Je bent je bewust van de gevolgen van de operatie op je leven
  • Je bent je bewust dat sommige maagoperaties onomkeerbaar zijn en dat je regelmatig voor controle naar het ziekenhuis moet komen

Informeer bij je arts en zorgverzekeraar of je in aanmerking komt voor een dergelijke operatie.

Een maagoperatie wordt onder bepaalde voorwaarden vergoed door de zorgverzekeraar middels de basis zorgverzekering. Belangrijke criteria zijn dat je BMI doorgaans hoger moet zijn dan 40 en dat andere manieren om gewicht te verliezen onvoldoende resultaat hebben geboekt. Verder is ook het eigen risico van toepassing.

Medicijnen

Vanaf 1 april 2022 heeft een kleine groep obesitaspatiënten recht op vergoeding van het middel Saxenda, dat het hongergevoel kan afremmen. Hier lees je meer over de voorwaarden.

Bronnen

Om deze zorgwijzer zorgvuldig samen te stellen, is gebruik gemaakt van betrouwbare en landelijk erkende bronnen:

  • Het voormalige kenniscentrum overgewicht
  • Kenniscentrum sport - Beweegrichtlijnen
  • Voedingscentrum.nl
  • Ziekenhuis.nl

Disclaimer

De informatie in deze zorgwijzer wordt beschikbaar gesteld met als enig doel behulpzame informatie te verstrekken aan bezoekers. Deze informatie heeft geen therapeutische of diagnostische waarde noch is deze informatie bedoeld als vervanging van diensten, informatie of gegevens van artsen, specialisten of andere gediplomeerden en professionals. Medisch advies, medische vragen, klachten of symptomen behoren besproken te worden met een gediplomeerd arts of professional.

Samenstellers van de zorgwijzers noch Zorgwijzer.nl stelt zich op geen enkele manier aansprakelijk voor de volledigheid, juistheid of effectiviteit van informatie op zorgwijzer.nl. Het gebruik van de informatie is op volledige verantwoordelijkheid en risico van de gebruiker.