Tien jaar geleden werd het ziekenfonds afgeschaft en de zorgverzekering, berust op het principe van marktwerking, geïntroduceerd. Er is sinds die tijd veel veranderd, maar de hamvraag is: zijn we er op vooruitgegaan qua toegankelijkheid, effectiviteit, kwaliteit en prijs?

Zorgwijzer maakt de balans op: wat heeft het nieuwe stelsel ons gebracht?

Ziekenfonds

Voordat er wordt ingegaan op de resultaten van het huidige zorgstelsel is het handig om te bespreken hoe het oude zorgstelsel, beter bekend als het ziekenfonds, is ontstaan.

Oorlog

Het begon allemaal in de Tweede Wereldoorlog toen de Duitsers een algemene zorgverzekering introduceerden voor alle arbeiders. Deze was verplicht voor werknemers en hun gezinnen die maximaal 3000 gulden per jaar verdienden. Rijkere gezinnen mochten een particuliere verzekering afsluiten, hoewel dit niet werd verplicht. Dit systeem van verplichte en particuliere (vrijwillige) zorgverzekeringen vormde de basis van het ziekenfonds dat tot 2006 werd gehanteerd. De overheid voerde beleid rondom de zorg en de ziekenfondsen fungeerden slechts als administratiekantoren.

Laag inkomen

De ziekenfondsverzekering was bedoeld voor mensen met een relatief laag inkomen, hun gezinsleden (vaak zonder inkomen) en uitkeringsgerechtigden. Iedereen met een inkomen boven de loongrens (ongeveer 33.000 euro in 2005), hun gezinsleden en ambtenaren bij gemeente en provincie hadden geen recht op de ziekenfondsverzekering en mochten een particuliere zorgverzekering afsluiten. Het ziekenfondssysteem was betaalbaar, toegankelijk en redelijk uitgebreid qua verstrekkingen.

Nadelen

Het ziekenfonds kende echter ook enkele nadelen. Dat lag met name aan het verschil tussen de ziekenfondsverzekering en de particuliere verzekering. De vergoeding die artsen kregen voor ziekenfondspatiënten lag namelijk lager dan die voor patiënten met een particuliere zorgverzekering. Het was daarom voor artsen winstgevender om die laatste groep (eerder en soms beter) te behandelen. Dat zorgde voor een tweedeling in de zorg: de minima met goedkopere zorg en een rijkere groep met de beste zorg.

Wachtlijsten

Verder kende het ziekenfonds grote wachtlijsten, mede doordat ziekenhuizen en artsen te weinig vanuit de patiënt dachten, maar meer keken naar het budget. Tot slot maakte vergrijzing en andere kostenstijgingen de zorguitgaven onbeheersbaar. Kortom, er waren genoeg gegronde redenen voor het veranderen van het zorgstelsel.

In 2006 werd besloten om over te stappen op de basisverzekering curatieve zorg, uitgevoerd door de zorgverzekeraars.

Zorgverzekering

In het huidige zorgverzekeringsstelsel bestaat er een verplichte basisverzekering voor iedereen. Daarvan is de dekking (het basispakket) voor iedereen hetzelfde. Verder moet de zorgverzekeraar iedereen accepteren voor de basispolis, ongeacht zijn/haar leeftijd of medische achtergrond. Verzekerden kunnen verder hun basisdekking naar wens uitbreiden met één of meer aanvullende- of tandartsverzekeringen.

Concurrentie 

Het idee achter het huidige stelsel is dat de zorgverzekeraars met elkaar concurreren op prijs. De verzekeraar is er bij gebaat om goede zorg in te kopen tegen de laagste prijs. Dat is gunstig voor de patiënt, maar ook om de kosten van de zorg zo laag mogelijk te houden. Wie een te hoge premie vraagt, prijst zich uit de markt.

Maar wat zijn de resultaten van dit huidige stelsel?

Kortere wachtlijsten

Een van de grootste verbeteringen die we te danken hebben aan de marktwerking in de zorg zijn de kortere wachtlijsten. Het stelsel motiveert namelijk om meer vanuit de patiënt te denken en minder te kijken naar het beschikbare budget en het soort polis (ziekenfonds of particulier).

Dit zorgde voor betere diagnoses en organisatie van ziekenhuizen. Ook gingen ziekenhuizen zichzelf meer specialiseren in het uitvoeren van bepaalde behandelingen, wat de kwaliteit ten goede kwam, bijvoorbeeld bij oogklinieken en orthopedische centra.

Kwaliteit omhoog?

De gezondheidszorg in Nederland is in de laatste decennia sterk verbeterd en is misschien zelfs de beste in Europa. De levensverwachting is omhoog gegaan en we kunnen steeds meer ziekten genezen. Of dat iets te maken heeft met huidige zorgverzekeringsstelsel is lastig om vast te stellen.

Lees ook: Nederland verkozen tot land met beste zorgstelsel in Europa

Dat er nog steeds veel misgaat en verbeterd kan worden in de zorg staat in elk geval wel vast. Artsen worden onvoldoende gewaardeerd voor bovengemiddelde prestaties en preventie wordt niet tot nauwelijks beloond. Artsen worden alleen financieel beloond om zo veel mogelijk behandelingen uit te voeren in een zo kort mogelijk tijd, maar dit dient lang niet altijd een publiek belang. Ook de decentralisatie van zorgtaken van het Rijk naar de gemeenten heeft voor de nodige problemen gezorgd. En wat te denken van alle ellende rondom het persoonsgebonden budget (pgb).

Hogere kosten

Vanaf het jaar 2000 zijn de zorguitgaven in Nederland alleen maar gestegen. Gezien het feit dat het huidige stelsel pas in 2006 werd ingevoerd, is het daarom niet helemaal terecht om die hier de schuld van te geven. Toch liegen de feiten er niet om: de premie en vooral het eigen risico zijn in de afgelopen tien jaar fors gestegen en ook het basispakket is versoberd. Pas de laatste jaren zijn er signalen dat de kosten iets minder hard toenemen en dat er mogelijk meer ruimte komt om de basisdekking uit te breiden.

Op dit moment geeft Nederland 11,9 procent van zijn Bruto Nationaal Product uit aan de gezondheidszorg. Dat is, na de Verenigde Staten en Zwitserland, meer dan ieder ander land ter wereld. Er moet iets aan het systeem veranderen om de kosten beheersbaar te houden.

Oorzaak

Een oorzaak voor de stijging van de zorguitgaven is te danken naar de nieuwe innovaties, behandelingen en geneesmiddelen die op de markt zijn gekomen.  Deze vooruitgangen op medisch gebied maken het mogelijk om meer ziekten te genezen en het leven van mensen meer en meer te verlengen (bijvoorbeeld bij kanker). Dat neemt nu eenmaal hogere kosten met zich mee. Sterker nog, de zorgkosten in het laatste levensjaar zijn vaak vijftien keer zo hoog zijn dan de zorgkosten in alle eerdere levensjaren.

Ook de marktwerking draagt bij aan duurdere zorg. Ziekenhuizen en specialisten zijn er immers financieel bij gebaat om zoveel mogelijk patiënten te behandelen of onderzoeken uit te voeren, zelfs als dat eigenlijk niet nodig is. Deze verspilling in de zorg zou volgens de artsen zelf maar liefst 10 miljard euro per jaar kosten. Daar is dus nog veel te halen. De arts zou niet langer moeten worden beloond voor het aantal behandelingen die hij/zij uitvoert, maar voor de tijd die aan de patiënt wordt besteed.  Daar wordt nu iets aan gedaan, want met de medische sector zijn productieplafonds afgesproken waardoor een kostenexplosie wordt tegengegaan.

Op andere plaatsen, bijvoorbeeld bij apothekers werpt de marktwerking overigens wel zijn vruchten af: de prijs van eenvoudige geneesmiddelen is bijvoorbeeld sterk gedaald.

Zorgverzekeraars

De marktwerking heeft er verder voor gezorgd dat zorgverzekeraars efficiënter zijn gaan werken: de kosten zijn omlaag gegaan en fraude wordt steeds beter tegengegaan.  Er is echter wel een nadeel dat besproken dient te worden. De Nederlandsche Bank verplicht verzekeraars namelijk grote financiële reserves aan te leggen om toekomstige risico’s te dekken. Met dat geld wordt eigenlijk niets gedaan en kan dus niet worden gebruikt om in de zorg te steken.

Terug naar het ziekenfonds?

Een groeiende groep Nederlanders vindt dat de zorg inmiddels onbetaalbaar is geworden en wil terug naar het oude ziekenfonds. Of een teruggang naar het ziekenfonds de kosten van de gezondheidszorg echter zal gaan drukken en de kwaliteit zal doen verbeteren, is sterk de vraag. Uit onderzoek van het Centraal Plan Bureau bleek bijvoorbeeld dat een terugkeer naar het ziekenfonds vele miljarden euro’s gaat kosten. Bovendien krijgen we met de terugkomst van het ziekenfonds weer te maken met de eerder genoemde nadelen van dit systeem.

Lees ook: Terug naar ziekenfonds is onbetaalbaar

Daarnaast kun je jezelf afvragen of het huidige zorgstelsel lang genoeg de tijd heeft gekregen om zichzelf te verbeteren en te bewijzen. Het ligt dus voor de hand om het huidige stelsel te verbeteren: de kinderziektes moeten er uit, zoals het terugdringen van de verspilling in de zorg.