10 september 2014

Marktwerking in de zorg of terug naar het ziekenfonds?

Koen Kuijper

geen reacties

In 2006 werd de gereguleerde marktwerking in de zorg ingevoerd ter vervanging van het ziekenfonds. Sindsdien is de zorgmarkt geprivatiseerd en wordt er concurrentie gevoerd tussen de semipublieke zorgverzekeraars, maar ook tussen ziekenhuizen en zorginstellingen.

Veel mensen zijn van mening dat de marktwerking niet werkt en hunkeren terug naar het oude ziekenfonds. Is dat echter terecht?

Update 9 mei 2016: 10 jaar marktwerking in de zorg: vloek of zegen?

Niet voor niets

Allereerst is het ziekenfonds niet voor niets afgeschaft. Hier heeft de overheid lange tijd over nagedacht en over gediscussieerd aan de hand van diverse adviezen en onderzoeksresultaten. Aanhouden van het ziekenfonds zou op lange termijn te duur worden, bleek uit onderzoek en waarnemingen. Vergrijzing, de zeer snel stijgende zorgkosten en relatief lange wachtlijsten bleken uiteindelijk de belangrijkste redenen voor het invoeren van een gereguleerde marktwerking in de zorg.

Deze vorm van marktwerking houdt in dat de overheid nog altijd toeziet op de balans tussen vraag en aanbod in de verschillende zorgsectoren, maar dat er wel ruimte is voor concurrentie, verschil in zorgaanbod en verschillen in de prijzen van behandelingen. Het is dus geen volledig vrije markt, maar een markt die door de overheid wordt gecontroleerd en gereguleerd.

Een groot voordeel van de marktwerking zorg is dat er kostenbewustzijn wordt gecreëerd bij patiënten, zorgaanbieders en zorgverzekeraars. Dit zorgt ervoor dat er ook veel meer op de kosten wordt gelet en er veel meer wordt ingezet efficiëntie van de zorgverlening en zorginkoop. Hierdoor wordt de zorg betaalbaarder voor de verzekerde. Tegelijkertijd zorgt het kostenbewustzijn ook voor een stukje preventie bij de drie genoemde groepen. Gezonde mensen hebben nu eenmaal lagere zorgkosten dan zieke mensen. Preventieve zorg wordt uitgebreider vergoed en mensen letten zelf ook beter op hun leefstijl.

Hoewel marktwerking vaak in verband wordt gebracht met lagere kwaliteit van zorg, kan marktwerking met behulp van de juiste spelregels en voorwaarden ook leiden tot hogere kwaliteit van de zorg en dienstverlening. Alle partijen willen namelijk de beste zorg en service bieden aan hun klanten en worden daarop afgerekend als dat niet het geval is. Bovendien zorgt de marktwerking ervoor dat aanbieders en verzekeraars veel meer gaan kijken naar de vraag die er bij de klanten is. Ook het zorgaanbod kan toenemen omdat er financiële en juridische ruimte is voor nieuwe initiatieven, innovaties, producten en nieuwe behandelwijzen.

Laat het duidelijk zijn dat marktwerking in de zorg zeker geen rozengeur en maneschijn is. Er gaat nog altijd veel mis: overbodige behandelingen en medicijnen (verspilling) en een te grote focus op de prijs van zorg. Kwaliteit en toegankelijkheid mogen niet het slachtoffer worden van marktwerking. Daarom is het van groot belang dat de marktwerking in de zorg op de juiste manier door de overheid wordt gereguleerd met behulp van eerlijke regels en de juiste randvoorwaarden. De overheid heeft dus nog altijd een belangrijke rol bij het waarborgen van een goede balans tussen kwaliteit, prijs en toegankelijkheid van de zorg. Een volledig vrije marktstructuur is dus zeker niet aan de orde in ons huidige zorgstelsel.

Stijgende zorgkosten

Hoewel het klopt dat de zorgkosten zijn gestegen sinds de afschaffing van het ziekenfonds, betekent dat niet dat de marktwerking hiervan per definitie de oorzaak is. Sterker nog, uit berichtgeving van de Nederlandse Zorgautoriteit is juist gebleken dat er veel geld bespaard is door afschaffing van de ziekenfondsen, ook al stijgen de zorgkosten nog steeds. Een aardig voorbeeld is het feit dat de premie van de ziekenfondsen tussen 2002 en 2005 met maar liefst 110 procent omhoog is gegaan (NZa) terwijl de zorgpremie van de basisverzekering tussen 2008 en 2014 met slechts 8,2 procent is toegenomen. Ook zijn er minder wachtlijsten dan tijdens de ziekenfondsperiode.

Natuurlijk moet er niet vergeten worden dat de zorg wel degelijk duurder is geworden en dat het basispakket langzaam aan is versoberd. Niemand wil meer betalen voor minder. Toch is dat nu wat er gebeurt. De zorgkosten stijgen nu eenmaal harder dan de economie en iemand moet deze kosten voor zijn rekening nemen.

Mensen leven namelijk steeds langer en daarom zijn er gemiddeld ook meer zorgkosten per persoon. Daarnaast worden er steeds meer behandelingen en geneesmiddelen toegepast om het leven te verlengen en de dood nog een jaar of twee te ontlopen. Het is bijvoorbeeld gebleken dat de zorgkosten in het laatste levensjaar vaak vijftien keer zo hoog zijn dan de zorgkosten is de eerdere levensjaren. Dit neemt natuurlijk ook extra kosten met zich mee.

Deskundigen zijn het er over eens dat de marktwerking in de zorg zich eigenlijk nog moet bewijzen, maar dat het nog veel te vroeg is om te concluderen dat we terug moeten naar het oude ziekenfonds. Het huidige systeem moet verder worden verbeterd. Zo zullen de randvoorwaarden en regels die door de overheid worden vastgelegd, moeten worden geoptimaliseerd zodat de kwaliteit en toegankelijkheid van zorg niet verloren gaat. Ook verspilling en fraude in de zorg moeten harder worden aangepakt.

Over de auteur:

Dagelijks ben ik bezig om alle informatie binnen de snel veranderende zorgsector zo goed mogelijk in kaart te brengen. Dit doe ik met veel passie en plezier.

Meer over Koen